De wereld is een complex gegeven. In een poging hun wereldbeeld een bevattelijke vorm te geven, hanteren mensen diverse vereenvoudigingspatronen. Het herleiden van (vaak geconstrueerde en abstracte) concepten tot tegenstellingen is zo’n vereenvoudigingsmechanisme, bipolair denken genaamd.

Hokjesdenken

Noord en Zuid, legaal en illegaal, allochtoon en autochtoon, zwart en wit, arm en rijk, voorbeelden zijn legio. Het construeren en categoriseren van concepten én die daarbovenop aanmerken als tegenovergesteld maakt ze de wereld (be)grijpbaar. Ze kan afgelijnd worden en in hokjes opgedeeld. Zo kan de mens er gemakkelijker mee omgaan. Deze tegenstellingen worden vooronderstellingen ; deze vooronderstellingen worden op hun beurt weer versterkt door het gebruik van tegenstellingen - als het ware een self-fulfilling prophecy.

Ook ’vrouw’ en ’man’ worden in het simplistisch bipolair denken als tegenstellingen beschouwd. Deze dualiteit impliceert dat man en vrouw als twee compleet verschillende wezens aanzien worden. We zouden van voor de geboorte al geprogrammeerd zijn om op verschillende wijzen te denken, te handelen, te voelen. Een vrouw zorgt meer voor de kinderen want dat is ’van nature zo’. Een man wil vrouwen het bed in krijgen want ’dat zit nu eenmaal in hem’. Vrouwen komen van Venus, mannen van Mars, klinkt het vaak.

Ook eigenschappen worden in hokjes gestopt

Deze dualiteit leidt tot een tweedeling van menselijke eigenschappen : in deze toegeschreven aan mannen en deze toegeschreven aan vrouwen. Mannen zijn rationeel, vrouwen emotioneel. Vrouwen kunnen niet kaartlezen, mannen kunnen niet luisteren. Mannen willen veroveren, vrouwen willen zorgen. Vrouwen zijn zwak, mannen zijn sterk.

Deze tweedeling is fout want ze staat een objectief waardeoordeel over de eigenschappen in de weg. Als een aan een sekse toegeschreven kenmerk waardevol is, kan de tegenstelling ervan het dus niet zijn. Als een aan ’de man’ toegeschreven kenmerk als goed wordt aanzien, is het tegengestelde kenmerk dat dan noodzakelijkerwijs aan ’de vrouw’ wordt toegeschreven minder waard of ronduit slecht. Rationaliteit, ’typisch voor mannen’, wordt in deze maatschappij hoog aangeschreven. Emotionaliteit, ’typisch voor vrouwen’, vertroebelt een klare kijk en staat het efficiënt nemen van beslissingen in de weg.

Een eigenschap kan ook enkel waardevol zijn voor de sekse waaraan het in se is toegeschreven. Het switchen van eigenschap en ’bijhorende’ sekse is niet aanvaard en per definitie slecht. Een carrièregerichte vrouw is een bitch, een gevoelige man is een mietje, een softie. Een man die seks heeft met veel partners is een hengst, een vrouw die net hetzelfde doet is een slet. Dualiteit leidt tot dubbele standaarden, zonder dat daarvoor een objectieve motivatie bestaat.

Eigenschappen scheppen machtsposities en verwachtingen

Eigenschappen waaraan een positief waardeoordeel wordt toegekend door de maatschappij, verschaffen automatisch macht. De sekse met de meest positief beschouwde toegeschreven eigenschappen, wordt dus de meeste macht toebedeeld. Mannen zijn rationeel, resultaatgericht, kordaat, gericht op het nemen van beslissingen, sterk. Aan mannen worden de meeste door de maatschappij als waardevol beoordeelde eigenschappen toegeschreven. Mannen hebben dus per definitie de meeste macht.

De toegeschreven veralgemeningen scheppen naast machtspatronen ook verwachtingen. Er ontstaan voorgeschreven gedragsmodellen, waaraan ’een man’ en ’een vrouw’ moeten beantwoorden. Dit beknot vrijheid van gedrag. Er ontstaan gegenderde codes inzake kledij, taalgebruik, gedragingen, beroep,... De gevolgen van de codes kan iedereen dagdagelijks rondom zich zien. Enkele voorbeelden : Mannen in rok of jurk blijven uitzonderlijk. Mannen fluiten naar vrouwen. Vrouwen gaan veel vaker deeltijds werken dan hun mannelijke partners.

Verwachtingen moeten ingevuld worden

Gendercontrole, een vorm van sociale controle, straft wie zich niet aan deze codes houdt genadeloos af. Waarom is het not done dat een man in een rok over straat loopt ? Waarom moeten vrouwen zo nodig hun benen te scheren ? Waarom mag een klein jongetje van zijn ouders geen roze hoedje dragen ? Waarom krijgt een klein meisje doorgaans een pop cadeau en geen autootje of een graafmachine ? Objectief gezien bestaat hier geen enkele goede reden voor. Het wordt enkel als onbetamelijk aanzien door de maatschappij.

Wie zich niet conformeert, wordt hiervoor bestraft. Een man die bijvoorbeeld thuis vrouwenkleding draagt, wordt door zijn partner en kinderen als abnormaal bestempeld.

Deze gendercontrole - ook wel ’genderpolitie’ genoemd - leidt tot normalisering ; de maatschappij is gericht op inschakeling van individuen in en verderzetting van een heteroseksueel systeem met duale machtsverhoudingen. De opdeling van individuen in twee complementaire geslachten zorgt voor de voortzetting van dit systeem. Wie afwijkt van de norm, wordt als bedreigend aanzien bij gebrek aan een passend hokje om in te worden geduwd.

Waarom is het fout ?

De heersende dualiteit verhindert pluraliteit, want ze beperkt de keuzevrijheid. Een individu kan niet straffeloos kiezen hoe het zich gedraagt in de huidige maatschappij, maar dient zich te conformeren aan de bestaande gendercodes - de genderpolitie is watching you !

Het kan niet dat we onze keuzes en gedragingen moeten afstemmen op een geheel van geconstrueerde tegenstellingen. Niemand heeft het recht te bepalen hoe we ons als individu moeten gedragen in het genderlandschap. Mensen zijn in staat dat voor zichzelf te bepalen. Conformeren ze zich volledig vrijwillig aan de huidige denkbeelden, dan is dat zo, wensen ze dat niet te doen, dan zou dat evengoed aanvaard moeten worden.

Aan iemands geslacht zijn in de huidige maatschappij onlosmakelijk waardeoordelen verbonden, enkel en alleen door een kunstmatige tweedeling. Dit is niet objectief te verantwoorden, en we hoeven dit niet te aanvaarden !

(De voorbeelden van gendercontrole zijn ervaringen uit de directe omgeving van de auteur.)

Bronnen :

Dumolyn & Jones, "Esperanza ! Praktische theorie voor sociale bewegingen", 2003, p. 158-193, http://www.yabasta.be/Feminisme-en-andersglobalisering (onder de titel ’Feminisme en andersglobalisering - NIet van gisteren’ van de Feministische Anarchistische Madammen).

Embrechts Evie, "Feminisme vandaag - een introductie", 2008, http://www.feminisme.be/fab/feminisme_vandaag_kort.pdf